Durmuş, Kütahya’da doğdu (1949). Kayseri İmam-Hatip Okulu (1969), Haydarpaşa Lisesi (İstanbul, 1970) ve İstanbul Yüksek İslâm Enstitüsü’nden mezun oldu (1973). Samsun Yüksek İslâm Enstitüsü Arap Dili ve Edebiyatı Bölümü’nde “Kur’an’da Teşbih” başlıklı öğretim üyeliği tezini tamamladı (1980). Dokuz Eylül Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi’nde “Cahiliye Şiirinde ve Kur’an’da Teşbih” adlı teziyle doktor unvanı aldı (danışman: Doç. Dr. Muharrem Çelebi, 1988). “Safedî ve Ğavâmız es-Sıhâh’ı” başlıklı takdim teziyle doçent (1993), “Arap Dili ve Belagatı İncelemeleri” ve “Arap Edebiyatından Seçilmiş Şahsiyetler” adlı çalışmalarıyla profesör (1999) oldu.
Öğrencilik yıllarında başladığı imam-hatiplik görevinin ardından, Diyanet İşleri Başkanlığı Din İşleri Yüksek Kurulunda bir yıl raportör görevlisi olarak çalıştı. Millî Eğitim Bakanlığı bünyesinde bir yıl öğretmenlikten sonra, Samsun Yüksek İslâm Enstitüsü’nde Arap dili ve edebiyatı asistanı olarak görev yaptı (1976-1980). Belçika’nın Anvers (Antwerpen) şehrinde çeşitli okullarda İslâm din dersi öğretmeni olarak çalıştı (1980-1984). Öğretim görevlisi olarak atandığı Dokuz Eylül Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi’nde doktorasını tamamladı ve öğretim üyesi olarak çalışmaya devam etti (1984-1994). Sonra Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi’ne geçti, öğretim üyeliğinin yanı sıra Arap Dili ve Belagatı Anabilim Dalı başkanlığı görevinde bulundu ve bu fakülteden emekli oldu (1994-2009). 2011-2012 eğitim öğretim yılında intisap ettiği İstanbul 29 Mayıs Üniversitesi Edebiyat Fakültesi öğretim üyeliğine halen devam etmektedir.
Başlangıcından itibaren müellif olarak katkıda bulunduğu TDV İslâm Ansiklopedisi’ne 1995 yılından itibaren Arap Dili ve Edebiyatı İlim Heyeti başkanı olarak hizmet verdi.
İlmî ve akademik çalışmaları Arap dili ve belagatı alanında yoğunlaşan İsmail Durmuş’un, Çeviri Sanatının Esasları (İstanbul 2018) adlı bir kitabı ve Kur’ân Mecazları (Şerif er-Radî’den, İstanbul 2016) adlı bir tercümesi bulunmaktadır.